«انحصارزدایی» نام یک بازی رومیزی است که همانطور که از اسمش برمیاید، نسخهای از بازی مونوپولی است که تغییرات اساسی در ساختار و روایت غالب آن اعمال شده است. طرح و ایدهی این بازی از شقایق کامیار و آیدین باقری است و در این مسیر از راهنمایی محمدحسین زارعی برخوردار بودهاند. بازی«انحصارزدایی»در سال ۱۳۹۸، در نمایشگاهی به نام «دانشگاه» در تهران به نمایش درآمد. در حال حاضر فقط یک نسخه از بازی موجود است. اما طراحان بازی بر آنند تا بازی را به کسانی که تمایل دارند تجربهی آن را داشته باشد، برای مدت محدود قرض بدهند.
بافتار شهری- تاریخی:
طرح توسعهی کالبدی دانشگاهها که در مقاطع زمانی مختلف در خبرها به چشم میخورد، معضلی است که از نزدیک به دو دهه پیش تا به امروز گریبانگیر شهر تهران شده است و واکنشهایی را به دنبال دارد. از جمله مهمترینِ طرحهای توسعهی دانشگاهها که از دههی هفتاد با هدف افزایش فضای آموزشی مطرح شد، طرح توسعهی دانشگاه تهران است که همواره مورد انتقاد مخالفان و موافقان بوده است. اقدام جهت پیشبرد طرح، در دهه هشتاد با تملک و خریداری اراضی محدودهی دانشگاه آغاز شد. سپس در سال ۹۴، هدف این طرح به درآمدزایی و استقلال مالی دانشگاه و محلی برای استقرار شرکتهای دانشبنیان تغییر کرد. نام طرح به «شهر دانش، دانشگاه کارآفرین، سبز و هوشمند» تغییر کرد. این تغییرات موجی از اعتراضات ساکنان قدیمی این بافت را به همراه داشت، زیرا این طرح دانشگاه، بخشی از هویت شهر و حق سکنهی ایشان را در خود میبلعید.
طرح توسعهی دانشگاه الزهرا نیز موجب شده تا اهالی محلهی کارخانهی شمارهٔ پنج، واقع در ده ونک، قربانیان دیگر توسعهی دانشگاهها در گوشهای دیگر از شهر تهران باشند: دانشگاه الزهرا نیز تهدید به تخریب خانههای ساکنان کرده است. این طرحها به این دو دانشگاه محدود نیستند و از هر سو داستانهایی مشابه از سوی دانشگاههای مختلف مانند دانشگاه آزاد، علوم تحقیقات، علامه، پیام نور، شریف و… به گوش میرسد. در این میان گه گاه مقاومتهای مردمی برای جلوگیری از پیشبرد این اقدامات و احقاق حق صورت گرفته که بعضاً دستاوردهایی، هرچند گاهی موقت، بهدستآمده است.
رویکرد:
این بازی، برخلاف روند آموزش و تشویق بازیکنان به انحصارطلبی فزاینده که بازی مونوپولی آن را ترویج میدهد، قصد دارد تا واسطهای باشد برای برانگیختن تفکر و تعامل بازیکنان برای مشارکت و مقاومت در مقابل نیرویی به ظاهر مهارنشدنی، که مداوما یک گام از مخالفان و معترضان آن جلوتر و در پی گسترش زمینهایش است. گسترشی که در قالب توسعه برای خود مشروعیت کسب میکند و ماحصل آن جز فشار بیش از پیش بر مردم نیست و نتیجهی آن در چشمانداز شهری جز تخریب بافت محلههای مسکونی و تاریخی و در نتیجه کوچهای اجباری نیست. انحصارزدایی میتواند تمرینی مقدماتی باشد برای تفکر بر ضرورت همکاری و همفکری و بازخوانی حقوق مدنی مالکیت در ایران.
تجهیزات: مهرههای انتخابشده برای این بازی قطعات خانهسازی شرکت لگو است. جغرافیای پسزمینه روایت بازی، شهر تهران است. گرهی مساله در مناقشات زمینهای منتسب به دانشگاههای تهران (طرح توسعهٔ دانشگاه تهران و دیگر دانشگاهها) است. در این نسخه، خبری از خرید و فروش ملک نیست: هدف بازی این است که بازیکنان با همکاری یکدیگر زمینهای مشمول طرح را پس بگیرند. برخلاف نسخهی اصلی بازی مونوپولی، برخورداری از سرمایه و پول در این بازی نقش ندارد و کلا حذفشده است. همکاری و همفکری بازیکنان با یکدیگر تنها عامل قدرت و منجر به برد است.
بازیکنان: نیروهای مردمی قرار است در مقابل طرح توسعهی دانشگاهها که به تصرف املاکشان منجر خواهد شد، مقاومت کنند. بازیکنان در نقش معترضان و مخالفان طرح یا ساکنان مناطق در معرض تملک وارد بازی میشوند. مختصات زمین بازی، محلاتی است که در طرح توسعهٔ دانشگاهها نشان شده و دستور تخلیه به سکنه صادر شده است.
امتیازها: ابزار اعتراض و مقاومت، آگاهی از قوانین حق مالکیت، همفکری و گفتگو برای درک بهتر مسئله و یافتن راهکار جدید، اعتصاب و تحصن، سود جستن از حمایت تشکلهای دانشجویی و …است. همزمان با شروع حرکت بازیکنان، فعالیتهای دانشگاه برای پیشبرد طرح توسعه – با کارتهای بخصوصی که با هر حرکت بازیکنان برگردانده میشود – آغاز میشود. این کارتها باهدف سرکوب و کاهش شدت اعتراضات مردم یا آرام کردن سکنه از سوی صاحبان زر و زور سد راه بازیکنان میشود و اعمال قدرت میکنند: کارتهایی با محتوای تهدید یا بازداشت مخالفان یا پیشنهاد وامهایی با سود بالا به متضرران یا وعدهی توقف موقت طرح.
در «انحصارزدایی»، برد و باخت برای همه بازیکنان است، یا همگی پیروز میشوند یا با یکدیگر میبازند. رقابت میان بازیکنان بر اساس میزان امتیازاتی است که از ایجاد اختلال در پیشروی طرح توسعه دانشگاه به دست میآید. همانند اغلب بازیهای استراتژیک، این بازی ممکن است در نظر اول کمی کُند به نظر آید، ولی رفتهرفته با مشخص شدن محدودهها چالشهای بازی نمایان میشود. شاید مشخصهی این بازی، چالش تقسیم قدرت میان نیروی موافق و مخالف است. دانشگاه از قدرت بسیار بالایی برخوردارست، اما هرچه تعداد بازیکنان (نیروهای مردمی) بیشتر شود، در مقابل نیروی پیش برندهی طرح دانشگاه قدرتمندتر خواهند بود و بالعکس هرچه تعداد بازیکنان کمتر باشد توان کمتری برای مقابله خواند داشت.
وجود کارتهایی خالی در بازی، از وجوه قابلتأمل آن است. کارتهای خالی، این امکان را ایجاد میکنند که بازیکنان درباره مساله و راهکارهایی که برای رسیدن به هدف نیاز است، ولی طراحان بازی در آنها را در میان انتخابها نگنجاندهاند، با یکدیگر گفتگو کنند. در صورت نیاز آن را به جریان اصلی اضافه کنند.
دربارهی پدیدآورندگان:
شقایق کامیار هنرمند چندرسانهای ساکن تهران است. او مدرک کارشناسی و کارشناسی ارشد خود را در رشتهی عکاسی، طراحی صحنه و پژوهش هنر دریافت کرده است. اکنون چند سالی است که بر فعالیتهای گروهی، مشارکتی و بازی در بستر هنر تمرکز داشته و غالباً در آثارش به ایجاد تغییر و دستکاری در معنا و کاربست حاضر آمادهها میپردازد.
آیدین باقری ( ۱۳۷۰، تهران) جامعهشناس و هنرمند است. او کارشناسی و کارشناسی ارشد خود را در رشته جامعهشناسی به اتمام رسانده و در حال حاضر نیز مشغول اتمام پروژهی خود در مقطع دکترا است، علاقه و تمرکز او درزمینهی مسائل اجتماعی بالأخص شهر، جنگ و زنان بوده است. نتیجه پژوهشهایش در قالب چندین مقاله، فیلم مستند و نمایشگاه ارائه شده است. او اکنون در کنار مطالعات اجتماعی، از رسانههای مختلف هنری برای ارائهٔ نتایج پژوهشهایش بهره میبرد.
محمد زارعی ( ۱۳۶۳، تهران) در سالهای اخیر بر طراحی بازی، بازی محیطی و بازی رومیزی تمرکز داشته است. او فارغالتحصیل کارشناسی ارشد ادبیات نمایشی از دانشگاه هنرهای زیبای تهران است. نگارش نمایشنامه برای صحنه/رادیو و نوشتن فیلمنامه نیز از دیگر فعالیتهای اوست. او همچنین، رمان «خدایان شهری و اشباح پرسهزننده» (۱۳۹۵) در پرونده کاری خود دارد.
